Rooibos - właściwości

Wykaz substancji odżywczych

Zawartość pierwiastków (w 200 ml naparu rooibos)

Pierwiastek	Zawartość [mg]
Żelazo [Fe]	0,07
Potas [K]	7,12
Miedź [Cu]	0,07
Wapń [Ca]	1,09
Mangan [Mn]	0,04
Fluor [F]	0,22
Cynk [Zn]	0,04
Magnez [Mg]	1,57
Sód [Na]	6,16

Przeciwutleniacze zawarte w herbacie rooibos:

·        eugenol

·        kwas kawowy

·        kwas protokatechowy

·        kwas ferulowy

·        kwercetyna

·        izokwercytryna

·        rutyna

·        izowiteksyna

·        luteolina

·        kwas askorbinowy

·        kwas p-kumarowy

·        kwas p-hydroksybenzoesowy

·        kwas wanilinowy

·        kwas syryngowy

Fizjologiczne i terapeutyczne działanie metabolitów rooibos

DZIAŁANIE	ZWIĄZEK
Przeciwbólowe	terpinen-4-ol
Antyalergiczne	terpinen-4-ol
Przeciwastmatyczne	terpinen-4-ol
Antybakteryjne	terpinen-4-ol eugenol kwas ferulowy kwas kawowy kwas protekatecholowy (+)-katechina
Przeciwgrzybiczne	kwas ferulowy kwas kawowy kwas p-kumarowy kwas protekatecholowy
Przeciw drożdżakom	Eugenol kwas ferulowy
Przeciwwirusowe	kwas kawowy kwas protekatecholowy kwercetyna
Wykrztuśne	terpinen-4-ol (1)-pinitol
Hipotensyjne	terpinen-4-ol mircen
Hipotermiczne	terpinen-4-ol eugenol
Przeciw robakom	kwas wanilinowy
Przeciw arytmii	kwas ferulowy

Wzmacniające dotlenienie mięśnia sercowego	kwas protekatecholowy
Przeciwhepatotoksyczne	kwas kawowy kwas p-kumarowy kwas protekatecholowy (+)-katechina
Przeciwdepresyjne	eugenol
Rozkurczowe	terpinen-4-ol
Zapobiegające kruchości naczyń krwionośnych	rutyna
Antymutagenne	kwas p-hydroksybenzoesowy
Przeciwcukrzycowe	pinitol
Antyanafilaktyczne	(+)-katechina
Przeciwzakrzepowe	(+)-katechina
Homeostatyczne	(+)-katechina
Antycholesterolemiczne	(+)-katechina
Łagodzące objawy acydurii orotowej	urydyna
Hamujące próchnicę zębów	(+)-katechina

Wpływ herbaty rooibos na organizm

 Działanie uspokajające

Herbata rooibos nie zawiera kofeiny i innych alkaloidów i charakteryzuje się niską zawartością tanin. W związku z tym jest polecana dzieciom, kobietom w ciąży i karmiącym. Ponadto jest całkowicie naturalna. Nie zawiera barwników ani konserwantów. Stwierdzono, że pomaga w bezsenności, zaburzeniach snu i bólach głowy. Może zastępować powszechnie stosowaną melisę.

 Rooibos jako przeciwutleniacz

Niektóre substancje odżywcze, tak zwane przeciwutleniacze, mogą odgrywać istotną rolę w zapobieganiu nowotworom, chorobom sercowo-naczyniowym i starzeniu się organizmu. Przykładem znanych przeciwutleniaczy są witamina C i witamina E, dwie substancje, które stanowią część normalnej diety każdego człowieka. Nasz pokarm zawiera również inne składniki o silnej aktywności antyoksydacyjnej, czyli flawonoidy. Herbata rooibos jest bogata w te związki. Jej zdrowotne właściwości wiążą się głównie z antyoksydacyjnym działaniem flawonoidów.

Flawonoidy wykazują działanie silniejsze niż witamina C. Badania laboratoryjne wykazały, że przeciwutleniająca aktywność rooibos jest mniej lub bardziej zbliżona do takiej aktywności czarnej i zielonej herbaty. Flawonoidy z rooibos zostały dość dobrze poznane. Najważniejszym z nich jest aspalatyna znaleziona tylko i wyłącznie w rooibos. Zidentyfikowano ponadto kilka innych flawonoidów, w tym notofagina, witeksyna, izowiteksyna, orientyna, izoorientyna, luteolina i kwercetyna. W trakcie fermentacji, aspalatyna może być przekształcana do innych wykazujących silniejsze właściwości przeciwutleniające substancji.

Badanie przeprowadzone przez Awoniyi i wsp. miało na celu porównanie zmniejszenia stresu oksydacyjnego w tkance jąder szczura przez rodzime herbaty ziołowe – rooibos i chińską zieloną herbatę oraz komercyjne suplementy herbaty rooibos i herbaty zielonej. Samce szczurów Wistar (n = 60) były karmione przez 10 tygodni zarówno fermentowaną rooibos, "zieloną" rooibos, chińską zieloną herbatą, suplementami herbaty rooibos i herbaty zielonej. Stres oksydacyjny (OS) indukowany był u wszystkich zwierząt przez wstrzyknięcie dootrzewnowo wodoronadtlenku t-butylu przez 2 ostatnie tygodnie badania. Dysmutaza ponadtlenkowa (SOD) zwiększyła swoją aktywność znacząco (p<0,05) w tkance jądra szczurów po podaniu fermentowanej rooibos, zielonej herbaty i suplementów rooibos w porównaniu z kontrolą. Poziom glutationu u szczurów, które dostały supementy zielonej herbaty był istotny statystycznie wyższy (p<0,05) w porównaniu z kontrolą. Stężenie reaktywnych form tlenu (ROS) istotnie się obniżyło (p<0,05) u szczurów, które dostały suplement rooibos, podczas gdy peroksydacja lipidów mierzona jako substancje reaktywne kwasu tiobarbiturowego (TBARS) była znacząco (p<0,05) niższa u szczurów, które spożywały fermentowaną rooibos i herbatę zieloną. Oba ekstrakty z fermentowanej rooibos i zielonej herbaty mogą być skuteczne w ochronie tkanki jądra przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. Mechanizmy za to odpowiedzialne to zwiększenie mechanizmów obronnych przeciwutleniacza u szczurów, przy jednoczesnym zmniejszeniu peroksydacji lipidów.

W kolejnym badaniu dokonano oceny wpływu picia herbaty rooibos na całkowitą pojemność antyoksydacyjną (TAC), poziom triacylogliceroli, stężenie cholesterolu i glikemię u ludzi.

In vitro, herbata rooibos niesfermentowana wykazywała o 28% wyższą pojemność antyoksydacyjną (pomiar całkowitej zdolności zmiatania wolnych rodników – TRAP) niż herbata fermentowana. Badanie cross-over zostało przeprowadzone na 15 zdrowych ochotnikach, którzy spożywali 500 ml wody, niefermentowaną rooibos lub fermentowaną herbatę rooibos. Zdolność antyoksydacyjna znacznie wzrosła w przypadku obu herbat osiągając najwyższy poziom w pierwszej godzinie po konsumpcji (+6,6%, p<0,05 – herbata fermentowana, +2,9%, p<0,01 herbata niefermentowana). Nie odnotowano zmian w poziomie triglicerydów, cholesterolu i kwasu moczowego. Nastąpił przejściowy wzrost glikemii po 30 minutach od spożycia herbaty.

  

Rooibos – źródło związków mineralnych

Herbata rooibos jest bogatym źródłem wielu pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu m. in.: wapnia, potasu, magnezu, żelaza, cynku i sodu, jak również pierwiastków śladowych, takich jak miedź, mangan i fluoru. Może więc stanowić uzupełnienie diety w wymienione związki mineralne.

  

Kolka u dzieci

Kojący wpływ na dzieci herbaty rooibos został odkryty przez Anneke Theron i jest obecnie powszechnie stosowany jako uzupełnienie mleka dla niemowląt, które są podatne na kolki. Przeciwskurczowe i antyalergiczne działanie zostały przypisane kwercetynie, jednemu z głównych flawonoidów herbaty z czerwonokrzewu.

Właściwości hepatoprotekcyjne 

            Wpływ rooibos na wątrobę badano na modelu szczura z uszkodzeniem tego narządu indukowanego przez czterochlorek węgla (CCl₄). Herbata rooibos, tak jak N-acetylo-L-cysteina, której  użyto do porównania, wykazały histologczną regresję stłuszczenia i marskości wątroby z istotnym hamowaniem wzrostu tkankowego stężenia dialdehydu malonowego, triacylogliceroli i cholesterolu. Ponadto herbata rooibos hamowała głównie wzrost aktywności aminotransferaz w osoczu (ALT, AST), fosfatazy alkalicznej i stężenie billirubin, które są uważane za funkcjonalne markery stanu wątroby. Efekt działania przeciw zwłóknieniu wątroby w eksperymentalnym modelu wątroby szczura sugeruje, że stosowanie herbaty rooibos jako roślinnego czynnika hepatoprotekcyjnego może znaleźć zastosowanie w diecie pacjentów ze schorzeniami wątroby.

            W podobnym badaniu użyto również CCl₄ w celu uszkodzenia wątroby u szczurów. Celem doświadczenia było określenie wpływu herbaty rooibos na stres oksydacyjny i antyoksydacyjny status wątroby. Działanie czterochlorku węgla (CCl₄) przez 10 tygodni, obniżyło w wątrobie stężenie zredukowanej i utlenionej formy koenzymu Q₉ (CoQ₉H₂ i CoQ₉), nastąpiło też obniżenie poziomu α-tokoferolu, a jednocześnie wzrosło stężenie dialdehydu malonowego (MDA), który jest wskaźnikiem peroksydacji lipidów. Herbata rooibos podawana szczurom po uszkodzeniu watroby przez CCl₄ powodowała odbudowanie tkanki uszkodzonej poprzez przywrócenie odpowiedniego stężenia CoQ₉H₂ i α-tokoferolu oraz  zahamowanie tworzenia MDA (wszystkie wartości były porównywalne jak u zdrowych zwierząt). Dlatego spożywanie herbaty rooibos jako bogate źródło naturalnych antyoksydantów może być zalecane u pacjentów cierpiących na choroby wątroby.

  

Cukrzyca

             Uličná i wsp. przeprowadzili badanie, którego celem było zbadanie wpływu herbaty rooibos jako naturalnego źródła przeciwutleniaczy na profilaktykę i leczenie stresu oksydacyjnego u szczurów z cukrzycą indukowaną streptozotocyną. Przewidywane istotne zmiany biochemiczne charakterystyczne dla eksperymentalnie wywołanej cukrzycy stwierdzono w osoczu i tkankach osiem tygodni po podaniu streptozotocyny. Podawanie alkalicznych wodnych ekstraktów herbaty rooibos (lub N-acetylo-Lcysteinę dla porównania) szczurom z cukrzycą nie wpłynęło na markery tej choroby (glukoza, hemoglobina glikowana i fruktozaminy). Oprócz parametrów charakteryzujących hepatotoksyczne działanie streptozotocyny, herbata rooibos znacznie obniżała poziom końcowych produktów glikacji (AGEs) i dialdehydu malonowego (MDA) w osoczu i w różnych tkankach szczurów z cukrzycą, szczególnie stężenie MDA w soczewce. Dzięki powyższym wynikom można stwierdzić, że przeciwutleniające związki zawarte w herbacie rooibos częściowo zapobiegają stresowi oksydacyjnemu. Dlatego herbata rooibos powszechnie stosowana jako napój może być zalecana jako adiuwant w zapobieganiu i leczeniu naczyniowych powikłań cukrzycy, zwłaszcza do ochrony śluzówek oka chroniąc je przed ich peroksydacją przez reaktywne formy tlenu. 

Układ krążenia

Flawonoidy zmniejszają przepuszczalność oraz kruchość naczyń krwionośnych i chłonnych. W związku z tym są stosowane do leczenia zmęczonych nóg, skurczy a także różnych zaburzeń układu krążenia. Wykazano również, że flawonoidy zmniejszają ryzyko chorób serca.

W Południowej Afryce przeprowadzono badanie na grupie 40 dorosłych osób. Doświadczenie miało na celu określenie wpływu konsumpcji herbaty rooibos m.in. na parametry stresu oksydacyjnego oraz na ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Przez 6 tygodni badani wypijali dziennie 6 filiżanek fermentowanej tradycyjnej herbaty rooibos. Wyniki nie wykazały zmiany zdolności antyoksydacyjnej w osoczu, ale całkowity poziom polifenoli w osoczu znacznie wzrósł po konsumpcji rooibos w porównaniu z kontrolą (z 79,8 ± 16,9 mg/l do 89,8 ± 14,1 mg/l). Odnotowano też znaczący spadek markerów peroksydacji lipidów w osoczu po wypiciu rooibos, czyli stężenia sprzeżonych dienów (167,3 ± 29,5 nmol/ml vs 108,8 ± 20,1 nmol/ml) i substancji reagujących z kwasem tiobarbiturowym (1,9 ± 0,6 μmol/l ± 0,3 vs 0,9 μmol/l). Zredukowany glutation (797 ± 238 μmol/l vs 1082 ± 140 μmol/l) i stosunek GSH:GSSG (41 ± 14 vs 76 ± 17) znacząco wzrosły po spożyciu herbaty rooibos. Ponadto, dzięki konsumpcji tego napoju znacznie obniżył się poziom cholesterolu LDL (4,6 ± 1,3 mmol/l vs 3,9 ± 0,7 mmol/l) i triglicerydów (1,7 ± 0,8 mmol/l ± 0,7 vs 1,2 mmol/l), podczas gdy stężenie cholesterolu HDL (0,9 ± 0,1 mmol/l ± 0,2 vs 1,2 mmol/l) znacznie wzrosło. Można więc przypuszczać, że spożywanie fermentowanej herbaty rooibos znacznie poprawia profil lipidowy, jak również równowagę oksydo-redukcyjną, ważne zarówno w chorobach serca, jak i u osób dorosłych zagrożonych ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia.

Inne badanie przeprowadzone na szczurach Wistar wykazało kardioprotekcyjny wpływ herbaty rooibos w przypadku urazu niedokrwiennego/reperfuzyjnego. Wyniki badań wykazały, że spożywanie rooibos poprawiło wydajność aorty po reperfuzji. Dodatkowo wykazano, że ekstrakty rooibos, zawierające największą ilość flawonoli, znacząco zmniejszyły poziom rozszczepiania kaspazy-3 i PARP (białka pro-apoptotyczne), podczas reperfuzji. 

Stan zapalny 

Proces zapalny zależy od syntezy oraz wydzielania mediatorów. Jednym ze źródeł są makrofagi. Lipopolisacharydy (LPS) mogą aktywować makrofagi, co skutkuje zwiększeniem ekspresji genów oraz nasileniem wydzielania mediatorów stanu zapalnego (IL-1, IL-6, TNF-α, tlenku azotu, chemokin – między innymi MCP-1). Zostało udowodnione, że MCP-1 przyczynia się do rozwoju stwardnienia rozsianego i miażdżycy. Dzięki MCP-1 (białko chemotaktyczne dla monocytów) monocyty przenikają do przestrzeni pozanaczyniowej. Flawonoidy wykazują działanie immunosupresyjne, co wielokrotnie udowodniono. Pod wpływem tych związków następowało zmniejszenie wydzielania wolnych rodników i azotanów z makrofagów oraz granulocytów obojętnochłonnych. Ponadto stwierdzono, iż pochodne flawonoidów, między innymi kwercetyna (obecna w rooibos), hamuje wydzielanie NO (tlenku azotu) i IL-1β z makrofagów należących do linii J774.2. Kwercetyna i luteolina hamują także syntezę oraz wydzielanie cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-6). Stwierdzono również, że niektóre flawonoidy hamują procesy, które są związane z aktywacją NFκB (czynnik transkrypcyjny).

W jednym z badań tylko niefermentowana rooibos wykazał właściwości przeciwzapalne. W badaniu przeprowadzonym na szczurach, którym podano fumonizynę B₁ (FB₁), jako promotora raka wątroby, a następnie herbatę rooibos, zauważono istotne (p<0,05) zmniejszenie całkowitej liczby stanów zapalnych (>10μm).

Inne właściwości 

Niektóre flawonoidy zawarte w herbacie rooibos mogą działać jako diuretyk, substancje przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, inne poprawiają pamięć i przeciwdziałają stanom lękowym. Japońscy naukowcy wykazali także korzystny wpływ tej herbaty na zaparcia, choroby skóry czy depresję. Jednak mechanizmy działania nie są jeszcze w pełni poznane.

W jednym z badań odkryto, iż polisacharydy zawarte w ekstrakcie z aspalatu wykazują silne działanie przeciw wirusowi HIV. Polisacharydy prawie całkowicie hamowały wiązanie wirusa HIV-1 w komórkach MT-4. może wynikać to z faktu, że polisacharyd z Aspalathus linearis uczestniczy w mechanizmie wiązania wirusa do komórek T.

Starzenie organizmu jest spowodowane działaniem toksycznych związków, m.in. wolnych rodników, które są wytwarzane jako produkt uboczny normalnego funkcjonowania komórek. Te wolne rodniki atakują zdrowe komórki. Przez całe życie uszkodzenia te przyczyniają się do starzenia i osłabiają układ odpornościowy. Niedawno japońscy naukowcy odkryli, że herbata rooibos zawiera substancję będącą agonistą enzymu dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), przeciwutleniacza, który zmiata wolne rodniki i ogranicza ich szkodliwe działanie.

Bardzo szerokie spektrum właściwości herbaty z czerwonokrzewu wymaga jednak dalszych i bardziej szczegółowych badań. Większość dotychczas przeprowadzonych to doświadczenia na zwierzętach, które nie dają jednoznacznych informacji jak regularne spożywanie określonych ilości naparu z aspalatu może wpłynąć na organizm ludzki.

Rooibos - podstawowe informacje

Pochodzenie
Herbatę rooibos (z jęz. afrikaans „rooi” – czerwony, „bos” – krzew) otrzymuje się z czerwonokorzewu afrykańskiego należącego do rodziny Fabaceae – Aspalathus linearis. Nazwa Aspalathus wywodzi się od greckiego aspalathos, nazwy pachnącego krzewu, który rósł w Grecji. Druga część nazwy – linearis w języku łacińskim oznacza liniowy, prosty, co odnosi się w tym przypadku do kształtu liści tej roślin.


Czerwonokrzew naturalnie występuje tylko w określonych rejonach Republiki Południowej Afryki. Można go znaleźć w okolicach Kapsztadu (w zachodniej części pasm górskich Western Cape). Aspalat prosty może osiągać wysokość do 2m. Jego młode gałązki są zwykle czerwone. Ma zielone, gęsto skupione liście przypominające igły o długości 15-60 mm i około 1 mm szerokości. Żółte kwiaty, które pojawiają się wiosną do wczesnego lata, występują pojedynczo lub w skupiskach na końcach gałęzi. Owocem czerwonokrzewu jest mały lancetowaty strąk zwykle zawierający jedno lub dwa twarde nasiona.

Plantacje rooibos
Do tej pory gatunki Aspalathus linearis nie były zagrożone wyginięciem, ale coraz więcej czynników powoduje zmniejszanie się zasobów z obszarów naturalnych populacji czerwonokrzewu. Ze względu na duże zapotrzebowanie na herbatę rooibos, zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej coraz więcej gruntów jest przekształcanych na plantacje tej rośliny. Czynniki wpływające na naturalny wzrost to nadmierny wypas zwierząt, inwazja obcych roślin, zmiany klimatu i niekontrolowane zbiory dziko rosnącego czerwonokrzewu.

 
 Historia
Pierwsze naukowe doniesienia o herbacie rooibos pochodzą od Carla Thunbergia, ucznia Linneusza (1772 rok). Właściwości lecznicze rooibos zostały odkryte przez Buszmenów (Koi - San) – rdzennych mieszkańców Cape Town zamieszkujących region Cederberg w RPA. Byli oni doskonałymi myśliwymi i posiadali dużą wiedzę na temat różnorodnych roślin. Stosowali igły Aspalathus linearis do przygotowania aromatycznej herbaty. Zbierali dziko rosnące rośliny, siekali, tarli i miażdżyli młotkami. Przed wysuszeniem na słońcu pozostawiali aspalat w stosach aby fermentacji. Dziś rooibos jest przetwarzana w taki sam sposób, ale oczywiście metody są bardziej zmechanizowane i udoskonalone.

Początkowo herbata rooibos była wykorzystana przez osadników jako tani substytut czarnej herbaty, zwłaszcza że czarna herbata była wówczas bardzo droga. W 1904 roku, Benjamin Ginsberg, rosyjski imigrant i przedsiębiorca, zainteresował się aspalatem i wykorzystał jego potencjał. Zaczął handlować z ludźmi z gór i sprzedawać herbatę do Europy. Ginsberg pochodził z rodziny, która przez lata działała w branży herbacianej. Miał dzięki temu dobre kontakty handlowe i stał się pierwszym eksporterem herbaty rooibos.

Od tego czasu udoskonalono metody produkcji i zwiększono dystrybucję tak, że wyjątkową jakością herbaty rooibos mogą dzisiaj cieszyć się ludzie na całym świecie. Herbata jest bardzo dobrze znana w Niemczech i innych krajach Europy Zachodniej, ale staje się również bardzo popularna w Japonii i Malezji, gdzie obecnie badane są antymutagenne, antyrakotwórcze, przeciwzapalne i przeciwwirusowe właściwości tej herbaty.

Od nasiona do herbaty rooibos – proces produkcyjny

Małe nasiona sadzi się od lutego do marca w dobrze przygotowanych rozsadnikach. Stosowane jest dokładne i regularne zwilżanie w celu zapewnienia maksymalnego kiełkowania. Po czterech do sześciu dni nad ziemią pojawiają się dwa liścienie, następnie rozwijają się igłopodobne liście. Od czerwca do sierpnia rośliny, które już osiągnęły wysokość 10-20 cm przenoszone są na plantację i sadzone w równych rzędach. Podczas wczesnej fazy wzrostu stosowane są efektywne herbicydy i insektycydy. Środki grzybobójcze oraz pestycydy stosowane są bardzo rzadko i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Pewien odsetek całkowitej produkcji rooibos to produkcje ekologiczne, które są pod nadzorem uznanych międzynarodowych ekologicznych firm certyfikacyjnych. Osiemnaście miesięcy po posadzeniu roślin, rooibos jest przycinana po raz pierwszy, a następnie raz w roku zbiera się gałęzie ucięte 50 cm nad ziemią. W dalszej kolejności wiąże się ścięte gałęzie w wiązki i przetransportowuje do zakładu produkcyjnego.

Snopy są następnie umieszczane w specjalnych maszynach do cięcia. Tam następuje ujednolicenie długości, co zapewnia estetyczny wygląd produktu końcowego. Dalej rooibos jest ścierana między wałami. Mechanizm ten wyzwala ważny proces chemiczny, jakim jest fermentacja. Po odpowiednim wietrzeniu rooibosjest pozostawiana w niskich stosach i tak ulega fermentacji. W czasie enzymatycznego utleniania zachodzi zmiana barwy z zielonego na charakterystyczny kolor bursztynu. Rozwija się również specyficzny smak i słodki aromat. Po fermentacji herbata jest cienko rozkładana i suszona w gorącym słońcu Afryki, a po wysuszeniu jest zasysana przez specjalne maszyny próżniowe.

Następnie surowiec jest sortowany i klasyfikowany według długości, koloru, smaku i aromatu. To gwarantuje jednolity standard wysokiej jakości wszystkich gatunków. Później rooibos jest przesiewana i pasteryzowana. Cały proces jest kontrolowany w laboratoriach pod względem bakteriologicznym. Gotowe rooibosważone są na wagach elektronicznych i pakowane w papierowe torby, które są następnie automatycznie układane na paletach. Tak przygotowane są już gotowe do wysyłki do klientów na całym świecie.